کد مطلب:45286 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » سياست و حكومت

اگر دين از سياست جدا نيست علمأ دين در اين رابطه چقدر تلاش كرده اندولايت فقيه در انقلاب مشروطيت چگونه مطرح بود

در جواب اين پرسش گفتني است: الف) مسأله پيوند دين و سياست، پديده نوظهوري نيست كه فقط مربوط به روزگار ما يا عصر نراقي (ره) و دوره قاجار باشد؛ بلكه سابقه طولاني تري دارد واز عصر پيامبر(ص) سرچشمه گرفته است و باز اين مسأله، اختصاص به عالمان شيعي ندارد كه علماي اهل سنت نيز بر اين مسأله تأكيد داشته اند. ابن خلدون (دانشمند و مورخ معروف) مي نويسد: «بايد بدانيم كه صاحب شرع، عهده دار دو امر مهم است: يكي اجراي امور ديني - كه مأموريت آنها را تبليغ كند - و ديگري تنفيذ سياست به مقتضاي مصالح عمومي و عمران واجتماع بشري». قاضي ابو يوسف كتاب «الخراج» را در زمينه مسائل سياسي، اقتصادي و روابط خارجي، از ديدگاه فقه رايج تدوين كرد. در قرن سوم، ابن قتيبه (از علماي به نام اهل سنت) كتاب «الامامةوالسياسه» را در تاريخ خلافت و شرايط خليفه مسلمانان نوشت. ماوردي كتاب «الاحكام السلطانيه» را نوشت و پيوند دين و حكومت را در آن شرح داد. در قرن هشتم سعد الدين تفتازاني كتاب «المقاصد» را در دانش كلام و پيوند دين و حكومت و شرايط حاكم به نگارش درآورد و به همين كيفيت در طول تاريخ، دانشمندان اهل تسنن اين مسأله را پيگيري كرده اند. و اما از عالمان شيعي: به عنوان نمونه شيخ صدوق، با ديلميان پيوند نزديكي داشت و با همكاري ركن الدوله و صاحب بن عباد، توانست به تبليغات ديني شيعيان سامان بخشد. شيخ مفيد نيز با همكاري و ارتباط با ديالمه، توانست سمت و سوي كارها و جهت گيري حكومت ديالمه را به سود اسلام و اهل بيت(ع) متوجّه سازد. سيد رضي، عهده دار سمت هاي پدرش شد و نقابت سادات و نظارت بر امور دادرسي و نيز رياست حاجيان به او واگذار گرديد. شهيد اول، با مبارزان شيعه در شام، فارس، خراسان و ري در پيوند بود و ميان ايشان و دولت نوپاي سربداران در خراسان پيوند تنگاتنگي وجود داشت و همواره با يكديگر مكاتبه داشتند. خواجه نصير طوسي، از نيازي كه دستگاه مغول به فكر و دانش وي داشت، توانست به خوبي بهره ببرد و جلو ويران گري آنها را گرفته و مهارشان كند و در راستاي گسترش اسلام و علم و دانش، از قدرت آنان بهره بگيرد. شيخ بهايي و علامه مجلسي، كه در دوران صفويه مي زيستند، در راستاي اجراي احكام سياسي و اجتماعي اسلام، قدم هاي شايسته اي برداشتند. جهت اطلاع بيشتر ر.ك: نشريه حوزه، شماره 86 و 85، ص 295 . در يك صد سال اخير اشخاصي مانند آيت اللَّه نائيني را مشاهده مي كنيم كه در كتاب «تنزيه الامة و تنبيه الملّه» بر پيوند دين و سياست تأكيد بسيار دارد. هم چنين نقش ميرزاي شيرازي را در تحريم تنباكو و مختل نمودن طرح استعمار انگليس مي توان مشاهده كرد. شهيد مدرس، يكي از مجتهدان قرن اخير است. در تعبيرات آن بزرگوار، رابطه تنگاتنگ بين دين و سياست را مكرّر مي توان يافت و اين جمله معروف از ايشان است كه ديانت ما عين سياست ما است و سياست ما عين ديانت ما است و اصولاً اگر نظام و سياستي براي دين مطرح نباشد، وضع آن همه قوانين در اقتصاد و سياست و قضاوت، عبث و بيهوده خواهد بود. ب ) درباره بخش دوم اين سؤال، مي توان گفت كه: 1- حضرت آيت اللَّه سيد عبدالحسين لاري كه از عالمان مبارز در مشروطيت به شمار مي رود، ضابطه كلي و مشروعيت قانون ملي و مجلس و... را ولايت فقيه دانسته و مي گويد: ضابطه كلي و جامع علمي و عملي شرايط ملّي و فقه موانع فعلي، «ولايت فقيه» است، {V(ولايت فقيه زيربناي فكري مشروطه، مشروعه، ص 136)V}. هم چنين معظم له در حواشي خود بر كتاب «مكاسب» بر مسأله ولايت فقيه تأكيد بسيار داشته و اين سمت را براي فقيه جامع الشرايط عقلاً و عرفاً و شرعاً محرز مي دانند، {V(ر.ك: التعليقه علي المكاسب، آيت اللَّه مجاهد سيد عبدالحسين لاري، ج 2، ص 57)V}. 2- در اصل دوم متمم قانون اساسي مشروطيت چنين آمده است: مقرّر است در هر عصري از اعصار، هيئتي كه كمتر از پنج نفر نباشد از مجتهدين و فقهاي متدينين كه مطلع از مقتضيات زمان هم باشند تعيين نموده به سمت عضويت بشناسند»، {V(قانون اساسي مشروطيت)V} و گزينش آنان بدين منظور است كه مطلبي برخلاف شرع مقدس اسلام عنوان قانوني پيدا نكند. 3- همه مي دانيم كه شيخ فضل اللَّه نوري تأكيد بر مشروطه مشروعه داشت. اينها همه نشانگر آن است كه در آن عصر هم مسأله ولايت فقيه مطرح بوده است. گرچه ممكن است كه اين لفظ كمتر استعمال شده باشد؛ چون معناي ولايت فقيه اصولاً چيزي جز مراقبت قوانين شرعي و اجراي آن، توسط فقيه جامع الشرائط نيست.